Притяжательная форма казахского языка
 

Это – мой...
Это – моя...
Это – его...

 

Ата

менің ата-м	сенің ата-ң
Сіздің ата-ңыз	Оның ата-сы мен әже-сі

1. Обратите внимание на последнюю букву слова: если слово заканчивается на гласный звук, то прибавляются окончания

-м (І лицо);  -ң (ІІ лицо); -ңыз//ңіз (ІІ лицо); вежливая форма): -сы //-сі (ІІІ лицо).

         Сравните: 

Менің әпке-м Сенің – әпке-ң Сіздің әпке-ңіз Оның әпке-сі

Менің іні-м Сенің іні-ң Сіздің іні-ңіз Оның іні-сі

Менің нағашы-м Сенің нағашы-ң Сіздің нағашы-ңыз Оның нағашы-сы

 

көлік

менің көліг-ім	сенің көліг-ің
сіздің көліг-іңіз	оның көліг-і

 

кабинет

менің кабинет-ім	сенің кабинет-ің
сіздің кабинет-іңіз	оның кабинет-і

 

үй

менің үй-ім	сенің үй-ің
сіздің үй-іңіз	оның үй-і

 

2. А если слово заканчивается на согласный звук?

Обратите внимание на последний слог слова: если в последнем слоге слова расположены мягкие гласные (е, і, ү),  то окончания тоже будут  мягкими.

Сравните:

Менің дәптер-ім Сенің –дәптер-ің Сіздің дәптер-іңіз Оның дәптері-і

Менің серіг-ім Сенің серігі-ің Сіздің серігі-іңіз Оның серігі-і

Менің гүл-ім Сенің гүл-ің Сіздің гүл-іңіз Оның гүл -і

 

ҚЫЗ

менің қыз-ым	сенің қыз-ың
сіздің  қыз-ыңыз	оның қыз-ы

 

ҰЛ

менің ұл-ым	сенің ұл-ың
Сіздің ұл-ыңыз	оның ұл-ы

 

Бастық

менің бастығ-ым	сенің бастығ-ың
сіздің бастығ-ыңыз	оның бастығ-ы

 

3. А если слово заканчивается на согласный звук?
Обратите внимание на последний слог слова: если в последнем слоге слова расположены твердые гласные (а, ы, ұ ),  то окончания тоже будут  твердыми.
 

Сравните:

Менің арман -ым Сенің арман-ың Сіздің арман-ңыз Оның арман-ы

Менің  бауыр-ым Сенің бауыр-ың Сіздің бауыр-ңыз Оның бауыр-ы

Менің гүлшоғ-ым Сенің гүлшоғ-ың Сіздің гүлшоғ-ыңыз Оның гүлшоғ -ы

 

ПРИМЕЧАНИЯ:
 

а) В казахском  языке  гласные Ұ, О, Ү, Ә  в последнем слоге употребляются очень редко, они встречаются в сложных словах, образованных из двух и более слов;  например: гүлшоқ (гүл +шоқ); әзілқой (әзіл+қой);  лалагүл (лала + гүл).
 

б) Исключение составляют слова, в конце которых буквы У и И.  К таким словам, как тау, бау, ту, Алатау, би, әліпби,
прибавляются окончания  -ым; -ың; -ыңыз; -ы;  -ім; -ің;  -іңіз;  -і.
Например, тау-ым, тау-ың, тау-ыңыз, тау-ы
        Қазақтың Алатау-ы
        Ту-ым, ту-ың, ту-ыңыз, ту-ы
        Қазақстанның ту-ы
        Би-ім, би-ің, би-іңіз, би-і
        Төле би – қазақтың атақты биі     

в) Находящиеся  в конце слова звуки Қ, К, П  при присоединении  окончаний под влиянием начального гласного аффикса изменяются в Б, Ғ,  Г.
 

Сравните:

Кітап  -  кітаб-ым                кітаб-ың                кітаб-ыңыз                кітаб-ы	мектеп – мектеб-ім                  мектеб-ің                  мектеб-іңіз                  мектеб-і
Бастық – бастығ-ым                  бастығ-ың                  бастығ-ыңыз                  бастығ-ы	Мысық -   мысығ-ым                   мысығ-ың                   мысығ-ыңыз                   мысығ-ы
Тек  –  тег-ім              тег-ің              тег-іңіз              тег-і	Жүрек – жүрег-ім                 жүрег-ің                 жүрег-іңіз                 жүрег-і
Қалыңдық – қалыңдығ-ым                       қалыңдығ-ың                       қалыңдығ-ыңыз                       қалыңдығ-ы	Сұрақ –  сұрағ-ым                 сұрағ-ың                 сұрағ-ыңыз                 сұрағ-ы

 

г) Помимо основных форм выражения притяжательности (обладания) существует еще одна форма притяжательности имен существительных:

- специальные окончания, обозначающие обладание (кому//чему принадлежит) присоединяются к слову – названию обладателя вещи:

Окончания:  -нікі; -дікі; -тікі

Если слово заканчивается на гласный звук, то присеодиняется окончание – нікі: Ақбота-нікі;   Сәуле-нікі;  Айдана-нікі; например, машина Ақботанікі.  Кітап Сәуленікі.   Бұл машина – мекеме-нікі.

Если слово заканчивается на звонкие  и сонорные согласные, то присоединяется окончание – дікі:

Айбол-дікі;  Арман-дікі;  Асқар-дікі; например, Бұл машина – Айболдікі.

Если слово заканчивается на глухие  согласные, то присеодиняется окончание – тікі: бастық-тікі; әріптес-тікі;

Бақыт-тікі; например,

бұл машина – Бақыттікі.