Вспомогательный глагол "қалу"

[Айнамкөз Алдашева]

Сәлеметсіз бе?
Объясните пожалуйста, как используется вспомогательный глагол "қалу"?
Например???

[moderator soyle]

Вспомогательный глагол қалу выражает завершенность, законченность, однократность или неожиданность действия. К основному глаголу добавляются суффиксы -ып/-iп/-п; -а/-е/-й

указывает на неожиданность действия:

кенеттен тоқтап қалды - вдруг (резко) остановился
келе қалды - появился внезапно
отыра қалды - он вдруг сел
сұрай қалды - он неожиданно спросил
жата қалды - быстро лег

в значении «впутаться»:

бәлеге қалу - попасть в беду
сөзге қалу - быть предметом лишних разговоров
шатаққа қалу - попадать в неприятную историю
ұятқа қалу - оказываться в неловком положении

указывает на действие, которое произойдет при наличии какого-то условия:

Олар келсе, жанжал болып қалар. Если он придет, то начнется драка
Бітіре алсам, келіп қалармын. Если успею закончить, может приду.

указывает на результативность действия:

жұмыс тоқтап қалды - работа остановилась
кешігіп қалды - опоздал
ақшам бітіп қалды - деньги закончились

[moderator soyle]

Например: Вопрос -> ответ

Модель 1: – Оған не болыпты?
- Жұмыста отырғанда ауырып қалыпты.
- Қалай ауырып қалыпты?
- Басы айналып, құлап қалыпты.
- Иә, дәрігерлер не депті?
- Қауіпті ешнәрсе жоқ, демалу керек депті.

Модель 2: – Кеше футбол көрдің бе?
- Иә, көрдім. Біздікілер жеңіліп қалды.
- Есеп қандай болды?
- 1:3 есебімен ұтылды.

Модель 3: – Теледидарды қосшы, қазір кино болады.
- Пульт жұмыс істемейді. Батареясы бітіп қалыпты.
- Ендеше, теледидардың өзінен қос.
- Қосылмайды. Теледидар бұзылып қалыпты.
- Мүмкін емес. Жаңа теледидар ғой. Жарық бар ма екен, қарашы.
- Иә, жарық сөніп қалыпты, телефон да істемей қалыпты.

[Айнамкөз Алдашева]

Спасибо большое!
Мен кішкене түсініп қалдым.